τον Βάλτο οι Κομιτατζήδες και πυρπόλησαν 22 σπίτια,κατά την λαϊκή μνήμη και περίπου 30 κατά την γραπτή έκθεση του Μακεδονομάχου από τα Γιαννιτσά καπετάν Γκόνου(Γεωργίου) Γιώτα.
Η πυρπόληση, -ηταν πραξη αντιποινων για τις επιθεσεις των Μακεδονομαχων τις προηγουμενες μερες σε Εξαρχικους στα δυτικα της λιμνης.
Ουτως ή αλλως,το Νησι ηταν το χωριο που στοχευσαν οι Βουλγαροι ευθυς εξ αρχης στο Ρουμλουκι,κυριως λογω της υπαρξης σε αυτο της ιστορικης Ι.Μ. των Αγιων Αναργυρων Κοσμα και Δαμιανου,θεματοφυλακα του Ελληνισμου στην παλια Επισκοπη Καμπανιας.
Αδιάλειπτα και επι εκατονταδες χρονια, λειτουργουσε στις εγκαταστασεις του Ελληνικο Σχολειο,με δαπανη της Μονης,καθως ηταν αρκετα ευπορο μοναστηρι.
Στην φωτογραφια,βλεπουμε το παλιο Καθολικο της Μονης(ετος ανακαινισης 1814,οπως αναγραφεται σε σχετικη επιγραφη πανω απο την κυρια νοτια εισοδο του ναου),που ευτυχως διαζωζεται ακομη,οπως και πληθωρα κειμηλίων του και βεβαια φερει περηφανα μεχρι σημερα εξωτερικα τα σημαδια των Κομιτατζηδικων σφαιρων απο την προαναφερομενη επιδρομη.
Γλυτωσε την καταστροφη λογω των τειχων που το περιεβαλε και το προστατευε.
(σχεδιο του παλιου μοναστηριου,με ολα τα παραρτηματα του,κάτοψη και κανονικη απεικονιση,μου εμπιστευτηκε ο αειμνηστος Φωτιος Δαρδαγιαννοπουλος,ετος γεννησεως 1913).
Το Νησι, θρήνησε τοτε δυο θυματα,τον προυχοντα Κων/νο Σπανο,που φονευθηκε με ξιφολογχη και τον 8χρονο γιο του Βασιλειου Σπανου(Γκουφλιας ή Ψευτακος,ηταν το παρατσουκλι του στο χωριο και υπηρξε Από την αρχη σημαντικο στελεχος του Μακεδονικου Αγωνα),τον Θωμα,που βρεθηκε απανθρακωμενος μεσα στο σπιτι του να κραταει με τα χερια του τα καγκελα ενος παραθυρου,στην προσπαθεια του παιδιου να βγει εξω και να σωθει.
Το Νησι,ειναι το χωριο στο Ρουμλουκι,που προσεφερε τον περισσοτερο φορο αιματος στον Μακεδονικο Αγωνα.(10 Νησιωτες ηταν θυματα).
Το γεγονος της πυρπολησης, απασχολησε,με καθυστερηση 2-3 μηνων,εκεινη την χρονια,το 1906,μεχρι και τους Times του Λονδινου.
Επισης,ενας Αμερικανος δημοσιογραφος,ο Σονισεν,το 1909,στην Νεα Υορκη,εξέδωσε ενα βιβλιο με αναφορα στον ονομαζομενο απο την πλευρα των Ελληνων "Μακεδονικο Αγωνα"(απο την σκοπια και την αποψη των Βουλγαρων γραφθηκε το βιβλιο),οπου αφιερωνει ολοκληρο κεφαλαιο για την πυρποληση του Νησιου,καθως συμμετειχε ως παρατηρητης και οπλιτης στο Σωμα του Αρχικομιτατζη Αποστολ Πετκωφ(φιλικα διακειμενος,εμισθος προφανως, υπαλληλος και προπαγανδιστης του Βουλγαρικου Κομιτατου υπηρξε ο Αμερικανος).
Ετσι,μας δινει πολυτιμες πληροφοριες για την επιδρομη,λεπτο προς λεπτο,καταθετοντας την αποψη της αλλης πλευρας,που ειναι σημαντικη για τον ερευνητη της συγχρονης ιστοριας.
Ταυτόχρονα,επιβεβαιωνει αρκετα στοιχεια των αυτοπτων μαρτυρων,κατοικων τοτε του Νησιου,για την πυρποληση του χωριου τους,που ευτυχως προνοησα και προλαβα να ηχογραφησω σε καταγραφες τους,με τα πενιχρα μεσα που ειχα τοτε ως φοιτητης (για μη ξεχναμε και την προσωπικη διαδρομη μας),δηλαδη ενα δημοσιογραφικο κασετοφωνακι.
Προσωπικα,αισθανομαι υπερηφανος,διοτι κατοπιν προτροπης του αειμνηστου Προεδρου της παλιας Κοινοτητας Νησιου,Στεφανου Καραγιαννη,προσδιορισα πριν κανα δυο και βαλε δεκαετιες,καπου εκει στα 1993-4,την ακριβη ημερομηνια της πυρπολησης του χωριου,βαση των αφηγησεων των ηλικιωμενων κατοικων του χωριου που κατεγραψα,σε συνδυασμό με τα γραπτα ντοκουμεντα της Διευθυνσης Ιστοριας Στρατου(Δ.Ι.Σ.).
Ο Στεφανος Καραγιαννης,αμεσα κατοπιν,τοποθετησε μαρμαρινη πλακα εμπροσθεν του Κοινοτικου Καταστηματος,εν ειδη μνημειου για το γεγονος της πυρπολησης και καθιερωσε ημερα μνημης την συγκεκριμενη ημερομηνια για το χωριο
Δυστυχως,η εθνικη αυτη προσφορα του Νησιου,εκφυλιζεται με τα χρονια,λογω αγνοιας της ιστορικης γνωσης και κυριως της ανεπαρκειας των τοπικων αρχοντων.
ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΛΟΙΠΟΝ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΤΩΝ, ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΦΕΡΑΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ,ΤΟ ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΤΟΥΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΜΑΣ.
Kείμενο του Δημήτρη Πανταζόπουλου
