ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
Την Τετάρτη 17.10.1912:
Η αναγνώριση της ΙΙΙης Μεραρχίας έφθασε πρωΐ μέχρι τη Ρέσιανη (το σημερινό Βρυσάκι), από όπου ανέφερε: «Αριθ. 535 / Ρέσιανη 17-Χ-12, ώρα 8.35 πρωΐας. Εκ πληροφοριών (που προφανώς συνέλεξαν από χωρικούς) τα χωρία Σχοινά - Γιδάς είναι ελεύθερα (δηλαδή κενά) εχθρού. Περίπολοι ιππικού ανεφάνησαν υποχωρήσασαι. Παρεδόθησαν (από χωρικούς;) και εστάλησαν αιχμάλωτοι».
Η αναγνώριση της Ιης Μεραρχίας, το πρωΐ έφθασε στη σιδερένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι και ανέφερε: «Νησέλι 17-Χ-12, ώρα 8.35΄ πρωΐας. Γεν. Στρατηγείον. / Ευρίσκομαι επί της μεγάλης σιδηράς γέφυρας, την οποία χθές ο εχθρός επεχείρησε να καταστρέψη. Βλάβην υπέστη μικράν [...]. Εις το έμπροσθεν της γεφύρας χωρίον Γιδά εθεάθησαν περί τους δέκα ιππείς εχθρού. Ημέτερος Στρατός ουδαμού ανεφάνη».
Η αναγνώριση της ημιλαρχίας της ΙΙης Μεραρχίας ανέφερε στις 10:00 ότι κινήθηκε το ένα τμήμα της δια το ταχύ επί χειροκινήτης τρεζίνας προς την γέφυραν Νησέλι, το δε υπόλοιπον τμήμα επιζητούν την μετά του εχθρού επαφήν, επέτυχε ταύτην εις Καψόχωραν και Γιδά, δηλαδή δυτικά από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στις 11:15 η αναγνώριση της ημιλαρχίας της ΙΙης Μεραρχίας ανέφερε «... Έξωθεν Λουτρού περίπολοι εχθρικού ιππικού».
Την Πέμπτη 18.10.1912:
Στις 04:20 το πρωί, η τρίτη φάλαγγα της VIIης Μεραρχίας (8ο Τάγμα Ευζώνων και Σώμα - λόχος προσκόπων), με επικεφαλής τον Κ. Μαζαράκη, ξεκίνησαν από τη Μονή της Σφήνιτσας για τη γέφυρα Νησελίου. Μετά από δίωρη πορεία συναντήθηκαν με τους άλλους προσκόπους, που κρατούσαν τη γέφυρα στο Νησέλι και μαζί τους συνέχισαν την προέλαση με κατεύθυνση προς το Γιδά.
Χωρίς να συναντήσουν εχθρική αντίσταση εισήλθαν αυτοί ως ελευθερωτές στο Γιδά. Ήταν Πέμπτη, 18 Οκτωβρίου 1912, με το παλιό ημερολόγιο, ώρα 9 το πρωί.
Όλα αυτά επιβεβαιώνονται από το ακόλουθο τηλεγράφημα:
«Αριθ. 564 / Λιμπάνοβον (Αιγίνειον) 18-Χ-12 ώρα 9 π.μ. Γεν. Στρατηγείον. / Γέφυρα Νησέλι κατελήφθη παρά 8ου Ευζωνικού Τάγματος και Σώματος Μαζαράκη χθές τετάρτην μ.μ. εσπέρας κατά πληροφορίας Ευζωνικού Τούρκοι απεσύρθησαν πέρα Καρασμάκι (Λουδίας) αποπειραθέντες να ανατινάξωσι γέφυραν ής έν τμήμα εκ δοκών ξυλίνων κατέστρεψαν. Διετάχθη λόχος επισκευάση ταχέως γέφυραν. Μεραρχία προυχώρησε πέραν Αλιάκμονος προς κατάληψιν επικαίρου θέσεως.VII Μεραρχία Κλεομένης». Το τηλεγράφημα αυτό μας γνωρίζει τον επίλογο της προώθησης της 7ης Μεραρχίας μέχρι τον Γιδά, διότι η αναφερόμενη «επίκαιρος θέσις», της οποίας προανήγγειλε την κατάληψη, δεν είναι άλλη από το χωριό Γιδάς (που βρίσκεται δυόμισυ χιλιόμετρα βορείως της γέφυρας).
Το Γενικό Στρατηγείο μη γνωρίζοντας ακόμη αυτή την ενέργεια των προφυλακών της εβδόμης μεραρχίας στις 11 παρά τέταρτο διέταξε τα ακόλουθα: «Αριθ. 569 / Οδηγίαι για την VII Μεραρχίαν και το απόσπασμα Κωνσταντινοπούλου. / [...] Η VII Mεραρχία θα διαβή σήμερον τον Αλιάκμονα και καταλαμβάνουσα την περιοχήν Καψοχώρα - Γέφυρα Νησέλι [...]. Επίσης θ’ αναφέρη άν αι τηλεγραφικαί μηχαναί σταθμού Καψόχωρας - Γιδά παρέμειναν ώστε ν’ αποκατασταθεί τηλεγραφική συγκοινωνία μετά του σιδ.σταθμού Ναούσης [...] / Βέροια 18-Χ-12, ώρα 10.45 πρωΐας Κωνσταντίνος».
Συνεπώς, ο Γιδάς καταλήφθηκε και απελευθερώθηκε από την 7η Μεραρχία, στις 18.10.1912, όπως ακριβώς αναφέρει η στρατιωτική βιβλιογραφία και όπως επιβεβαιώνει το σχετικό υπ’ αρ. πρωτ. 205.37/25/593772/22-11-1988 έγγραφο του ΓΕΣ/ΔΙΣ/5ο Γραφείο, το οποίο επίσης αναφέρει ξεκάθαρα: «[...] η Αλεξάνδρεια (Γιδά) απελευθερώθηκε από την VII Μεραρχία στις 18 Οκτ. 1912 [...]».
Για την είσοδο του ελληνικού στρατού στον Γιδά, παλιός κάτοικος του χωριού μου αφηγήθηκε ότι: «Ο Στρατός ήρθε στο Γιδά από τον δρόμο του Νησελίου. Στην αρχή ήρθαν λίγες ομάδες τσολιάδες. Ήταν ένα τάγμα Μηχανικού υπό τον Ελευθέριο Μαυρογένη. Οι κάτοικοι του χωριού έκαναν σαν τρελοί από τη χαρά τους, βλέποντας τους Έλληνες στρατιώτες. Αμέσως άρχισαν να χτυπάνε την καμπάνα της εκκλησίας, όπου έγινε αυθόρμητη δοξολογία. Μετά τη δοξολογία συγκεντρώθηκαν όλοι στον χώρο της παλιάς αγοράς (μπροστά στον ανοικτό χώρο του ξενοδοχείου "Δωδώνη"), κατέβασαν την τουρκική ημισέληνο, που ήταν στημένη πάνω σε ξύλινο υπόστεγο και, ζητωκραυγάζοντας για την λευτεριά τους, ξέσκιζαν και ποδοπατούσαν τα φέσια, που ήταν υποχρεωμένοι να φοράνε μέχρι τότε. Στο τέλος, γλέντησαν όλοι μαζί, χορεύοντας πάνω στα ξεσκισμένα φέσια. Ο ιερέας Παπαντώνης οδήγησε τον Ελευθέριο Μαυρογένη στις αποθήκες του μπέη, για να πάρουν τα αποθηκευμένα δημητριακά. Εκεί βρήκαν κρυμμένους δύο Τούρκους αγροφύλακες, που δεν είχαν φύγει με τους άλλους. Ο ένας από αυτούς, ο Ζεκίρ, ζήτησε τότε φοβισμένος να γίνει Χριστιανός και ο Μαυρογένης, δίνοντάς του το δικό του όνομα, τον βάφτισε Λεφτέρη. Το σιτάρι, που πήραν από τις αποθήκες, το μοίρασαν στις οικογένειες του χωριού, ενώ άλλες ποσότητες τις άλεσαν αμέσως [προφανώς στον μύλο του Καρανίκα] κι έδωσαν το αλεύρι στις γυναίκες, με την εντολή να ζυμώσουν ψωμιά για τον στρατό. Ο Μαυρογένης το βράδυ έμεινε στο άδειο κονάκι του μπέη».-
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ
