Ο ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΤΗΣ ΤΟΥ ΓΙΔΑ (26.10.1912)

Το πρωΐ της 25^ης Οκτωβρίου 1912 το Γενικό Στρατηγείο είχε εγκατασταθεί στην έπαυλη του τσιφλικιού Τοψίν (Γέφυρα). Τέσσερις Μεραρχίες διήλθαν τον Αξιό και άρχισε η περίσφιξη της Θεσσαλονίκης από τις Ελληνικές μονάδες, η δε VΙΙ Μεραρχία έφτασε στη Σίνδο.

Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ με τους επιτελείς του αφίχθηκε στο Γιδά στις 24/10 και οριστικά στις 25/10. Εγκαταστάθηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό, όπου υπήρχε τηλεγραφείο, που ήταν ήδη συνδεδεμένο με την Αθήνα και τις ημέρες εκείνες ήταν ο ακραίος ελληνικός τηλεγραφικός σταθμός. Το τηλεγραφείο του Γιδά και ο για πολύ καιρό άγνωστος τηλεγραφητής του, έγραψαν τότε μία συγκλονιστική σελίδα ιστορίας πανελλήνιας εμβέλειας, διότι από εδώ μεταδόθηκε η είδηση της κατάληψης της Θεσσαλονίκης.

Το απόγευμα της 26^ης Οκτωβρίου ο Χασάν Ταξίν Πασάς αποδέχθηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης και ξεκίνησε η συνάντηση των αντιπροσωπειών για τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλλου.

Ο Κωνσταντίνος έστειλε σημείωμα: «Α.Μ. Βασιλέα, εις Γιδά και Πρωθυπουργόν, Αθήνας … περί την 4:30 ώραν εσπέρας, … ο Αρχηγός των Τουρκικών Στρατευμάτων Ταξίν Πασάς, … δέχεται τους περί καταθέσεως των όπλων του Στρατού του και παραδόσεως της Θεσσαλονίκης όρους μου. …». Όμως επειδή οι αναφορές του Γενικού Στρατηγείου μεταφέρονταν με έφιππο αγγελιαφόρο από τη Σίνδο μέχρι το τηλεγραφείο του Γιδά, άργησε η επίσημη μετάδοση αυτών στην Αθήνα, η δε Κυβέρνηση εύλογα ανησυχούσε.

Όμως ο σιδηροδρομικός υπάλληλος του τηλεγραφείου του Γιδά, ακούγοντας τα ευχάριστα νέα ανέλαβε την πρωτοβουλία και παρά τα προβλήματα των γραμμών κατάφερε κι έστειλε αυτός το χαρμόσυνο μήνυμα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στην Αθήνα. Η πρώτη είδηση αναγγέλθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών και διέτρεξε την Αθήνα ως αστραπή. Λίγα λεπτά αργότερα άρχισαν οι κωδωνοκρουσίες της Μητρόπολης και παρά τη βροχή πλήθος κόσμου ξεχύθηκε στους δρόμους. Ο μεγάλος συνωστισμός του κόσμου πήρε διαστάσεις πανζουρλισμού, ενώ η μία μετά την άλλη οι εκκλησίες κτυπούσαν τις καμπάνες τους.

Όμως τo υπουργείο των Στρατιωτικών θεώρησε ότι η είδηση αυτή έχει ιδιωτική προέλευση κι επομένως δεν έπρεπε να χαρακτηρισθεί επίσημη. Ο Βενιζέλος διέκοψε τους εορτασμούς λέγοντάς: «Δεν δύναμαι να δεχθώ, κύριοι, συγχαρητήρια, εφόσον λείπει η επίσημος αναγγελία του γεγονότος. Είνε αληθές ότι ο τηλεγραφητής του Γιδά ετηλεγράφησεν ότι κατόπιν σημειώματος του Διαδόχου κατελήφθη η Θεσσαλονίκη […] Να αναμένετε όταν θα αναγγελθή δι’ 101 κανονιοβολισμών». Έτσι το πλήθος, άρχισε να διαλύεται και την χαρά διαδέχθηκε η απογοήτευση.

Το Υπουργείο ζητούσε επανειλημμένα ειδήσεις από τους επιτελείς του βασιλιά στον Γιδά, αλλά λόγω θεομηνίας δεν λειτουργούσαν οι γραμμές του τηλεγραφείου.

Το Σάββατο 27.10.1912 μετά το μεσονύκτιο υπογράφηκε το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους στον Ελληνικό Στρατό, αλλά η Αθήνα το αγνοούσε. Στις 01:00 περίπου τη νύχτα ο πρωθυπουργός κάλεσε τηλεγραφικά τον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά, στρατηγό Πάλλη, στον Γιδά και τον ρώτησε «τί γνωρίζει περί της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης, διότι το απόγευμα ο υπάλληλος του τηλεγραφείου Γιδά ανεκοίνωσε δια του τηλεγραφείου Λαρίσης εις το Υπουργείον την είδησιν». Σ’ αυτή την ερώτηση ο Πάλλης απάντησε: «Αληθώς η Α.Μ. ο Βασιλεύς έλαβε σημείωμα εκ μέρους του Διαδόχου […ότι] ο φρούραρχος Θεσσαλονίκης […] επρότεινεν Αυτώ την παράδοσιν της πόλεως. […] Τείνομεν να συμπεράνομεν, ότι η πόλις θα παρεδόθη. Ουδεμίαν όμως είδησιν ελάβομεν εκ μέρους του Διαδόχου».

Μέχρι τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 27.10.1912 ουδεμία ακόμη επίσημη πληροφορία είχε ληφθεί στην Αθήνα. Για το λόγο αυτό και επιπλέον λόγω της γνωστής αγωνίας περί καθόδου μέρους του βουλγαρικού στρατού προς τη Θεσσαλονίκη, αναγκάσθηκε το Υπουργείο των Στρατιωτικών ν’ αποστείλει έντονη κι αυστηρή διαταγή. «Αριθ. 768 / Αρχηγόν Στρατού / Αρ. 80200. Παραγγέλεσθε ν’ αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν άνευ τινός αναβολής. […] / Αθήναι 27-Χ-12 ώρα 2.30΄ π.μ. Πρωθυπουργός Βενιζέλος».

Ο Γεώργιος, αμέσως έσπευσε να διαβιβάσει στο Υπουργείο Στρατιωτικών τις μόλις τη στιγμή εκείνη μεταδοθείσες πληροφορίες από το Γενικό Στρατηγείο. «Αριθ. 770 / Γιδά 27-Χ-1912. Ώρα 2.30΄ π.μ. Βενιζέλον Πρωθυπουργόν Αθήνας / Λαμβάνω την τιμήν να διαβιβάσω υμίν την κατωτέρω είδησιν […] Χθές την εσπέραν υπεγράφη εν Θεσσαλονίκη σύμβασις παραδόσεως του Τουρκικού Στρατού της πόλεως».

Δυστυχώς όμως η θύελλα είχε καταστρέψει τις τηλεγραφικές γραμμές και η συνεννόηση με το τηλεγραφείο του Γιδά ήταν δύσκολη έως αδύνατη. Αυτή η επίσημη είδηση έφτασε στην Αθήνα περί την 01:15 μεσημέρι. Μετά τη λήψη του δεύτερου τηλεγραφήματος το Υπουργείο Στρατιωτικών δημοσίευσε το ακόλουθο ανακοινωθέν: «Καθ’ ά τηλεγραφεί το τηλεγραφείο Γιδά προς το τηλεγραφείον του Υπουργείου η Α.Μ. ο Βασιλεύς ευρισκόμενος εν Γιδά έλαβε την μεσημβρίαν της […] 26/10/1912 σημείωμα […] του Διαδόχου, δι’ ού ηγγέλθη τη Α. Μεγαλειότητι η κατάληψις της Θεσσαλονίκης παρά του Ελληνικού Στρατού».

Έτσι η αρχική είδηση του τηλεγραφητή του Γιδά επιβεβαιώθηκε επίσημα και το πρωί της Δευτέρας 29.10.1912 ο βασιλιάς Γεώργιος επιβιβάσθηκε σε αμαξοστοιχία, που τον μετέφερε από τον ελεύθερο Γιδά στην ελεύθερη Θεσσαλονίκη. [Απόσπασμα από την ομιλία μου στη δοξολογία της 18.10.2025]

Έκτοτε ο «τηλεγραφητής του Γιδά» παρέμενε άγνωστος και πολύς κόσμος αναρωτιόταν για την ταυτότητά του. O Ν. Ζαρίφης (εκπαιδευτικός και) δημοσιογράφος στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ των Αθηνών, έγραψε στις 27.10.1935 (σελ.1) «Προς το μεσημέρι κάποια φήμη αόριστη στην αρχή, πιο συγκεκριμένη αργότερα, άρχισε να κάμνη τον γύρο της πόλεως. […] Οι Αθηναίοι, χάρις στην φτερωτή φήμη είχαν μάθει το μεγάλο γεγονός και οι δρόμοι ευρέθησαν πλημμυρισμένοι από κύματα λαού, που αν δεν ήξευρε κανείς ότι πανηγύριζε την απελευθέρωσι της Θεσσαλονίκης, θα τον έπαιρνε για τρελλό. […] Χαλασμός κόσμου […] κατά το απόγευμα. Οι βραχνές από εξάντληση φωνές των εφημεριδοπωλών, πνίγονταν μέσα στις ζητωκραυγές και τον αλαλαγμό του δρόμου. Και όλων τα στόματα πιπίλιζαν, σαν την γλυκύτερη καραμέλα, τον … τηλεγραφητήν Γιδά. Αυτός ήταν που μετέδωσε την πρώτη είδησι για την υποταγή των Τούρκων και την παράδοσι της Θεσσαλονίκης. Ο τηλεγραφητής Γιδά ! Ποιος ήταν ; Πως τον έλεγαν ; Δεν μαθεύτηκε ποτέ. Έμεινε κι αυτός με το μυστήριο της ανωνυμίας στην ιστορία της Θεσσαλονίκης. Και έγινεν έπειτα θρύλος, γιατί η είδησις, που μετέδωσε τον ηλεκτρισμό της νίκης σ’ όλην την Ελλάδα, αποδείχθηκε ότι ήταν πρόωρη. Ο βασιλεύς Γεώργιος, που ηρωτήθη αμέσως από την κυβέρνησι τηλεγραφικώς, απήντησεν, ότι δεν είχε είδησι για την παράδοσι της Θεσσαλονίκης. Και όμως ο τηλεγραφητής Γιδά έστελνε και τον βασιλέα με το πρώτο τραίνο στην Θεσσαλονίκη …».

Ώ του θαύματος, μετά αυτό το άρθρο ο έως τότε άγνωστος τηλεγραφητής έστειλε επιστολή στον παραπάνω αρθρογράφο και του αποκάλυψε την ταυτότητά του. Ένα χρόνο μετά ο Ν. Ζαρίφης έγραψε στις 27 Οκτωβρίου 1936 (σελ.1) στην ίδια εφημερίδα, νέο άρθρο με υπέρτιτλο Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, τίτλο «ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΤΗΣ ΓΙΔΑ» και υπότιτλο ΤΟ ΧΑΡΜΟΣΥΝΟΝ ΑΓΓΕΛΜΑ τα εξής: «Γράφων πέρυσιν αναμνήσεις από την απελευθέρωσιν της Θεσσαλονίκης, είχα σταματήσει και εις τον περίφημον «τηλεγραφητήν Γιδά», ο οποίος είχε χαροποιήσει τον ελληνικόν λαόν ώρας τινάς ενωρίτερον με το άγγελμα της αλώσεως της «ωραίας νύμφης του Θερμαϊκού». Το πρόσωπον που με το χειριστήριον του Μορς εις την χείρα είχε διοχετεύσει από τον Γιδά εις όλον τον ελληνισμόν τα ηλεκτρικά ρεύματα του αλλόφρονος ενθουσιασμού και έδωσε το σύνθημα του πανηγυρισμού του μεγάλου γεγονότος, είχε μείνει εις την Ιστορίαν άγνωστον, σκεπασμένον με την ανωνυμία του «τηλεγραφητού Γιδά». Όσοι έζησαν τας ωραίας εκείνας στιγμάς, αναμφιβόλως θα τον ενθυμούνται ακόμη.

Το περυσινόν μου σημείωμα συνετέλεσεν εν τούτοις να αποκαλυφθή μετά είκοσι τρία ολόκληρα έτη ο «τηλεγραφητής Γιδά», ο άγνωστος ήρως των προώρων ενθουσιασμών της μεσημβρίας της 26ης Οκτωβρίου 1912. Ένα γράμμα του ιδίου από την Θεσσαλονίκην με επληροφόρει την επομένην ότι ο «τηλεγραφητής Γιδά» δεν υπήρξε φανταστικόν πρόσωπον και ότι ζη ακόμη με τας αναμνήσεις του, άγνωστον σήμερον, όπως και τότε. Ονομάζεται Παντελής Αγοραστός και είνε σήμερον συνταξιούχος των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους, κάτοικος Θεσσαλονίκης, οδός Τάσκου Παπαγεωργίου 7. Εις την επιστολήν του ο κ. Αγοραστός δεν ηρκείτο μόνον να παρουσιασθή και να αποκαλύψη το μυστήριον του «τηλεγραφητού Γιδά», αλλά και διεξεδίκει την τιμήν της ενημερότητος του μηνύματός του».

«Ζητείτε να μάθετε, έγραφε, ποιος ο «τηλεγραφητής Γιδά», ο μεταδώσας την πρώτην είδησιν δια την υποταγήν των Τούρκων, την οποίαν εθεωρείτε πρόωρον. Τηλεγραφητής Γιδά ήμουν εγώ και η είδησίς μου ήτο ακριβής. Ο μεταδώσας αυτήν εις τον Βασιλέα Γεώργιον εις Γιδά επί τοσούτον ηλέκτρισε την ανυπομονησίαν του, ώστε ο αείμνηστος εζήτησεν αμέσως να τεθή εις κίνησιν η υπ’ ατμόν αναμένουσα πάντοτε ατμομηχανή δια να προχωρήση μέχρι της γεφύρας του Αξιού. Η αμαξοστοιχία εξεκίνησε και ο Βασιλεύς μετά της ακολουθίας του έλαβε θέσιν εις το πρώτον βαγόνιον, και η φρουρά αυτού εις το δεύτερον. Η ανατιναχθείσα υπό των Τούρκων γέφυρα του Αξιού είχεν επισκευασθή και στρωθή εν τω μεταξύ δια ξύλων προς διάβασιν του Ιππικού και του πυροβολικού. Όταν ο Βασιλεύς έφθασεν εις την γέφυραν εθεάθη ιππεύς καλπάζων. Ο ιππεύς, αντιληφθείς τον Βασιλέα, αφίππευσε και σύρων τον ίππον του δια της χειρός, επλησίασε και ενεχείρισεν εις τον Γεώργιον ένα φάκελλον. Ο αείμνηστος Βασιλεύς εσκίρτησεν εξ ενθουσιασμού μόλις ανέγνωσε την επιστολήν και έσπευσε να αναγγείλη την μεγάλην είδησιν εις τον υπασπιστήν του. Η Θεσσαλονίκη είχε παραδοθή με 32 χιλιάδες στρατού. Την πρώτην είδησιν μετέδωσεν εις Γιδά ένας έφιππος χωρικός, ο οποίος εξερχόμενος δια να επανέλθη εις το χωρίον του, αντελήφθη εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν της πόλεως τας προετοιμασίας της αμαξοστοιχίας, η οποία επρόκειτο να μεταφέρη εις Τόψιν την επιτροπήν των Τούρκων δια την παράδοσιν της Θεσσαλονίκης. Ο χωρικός τόσον ενθουσιάσθη από ό,τι αντελήφθη, ώστε, όταν μετ’ ολίγον τον επρόφθασεν η αμαξοστοιχία, ανέπτυξεν όλην την ταχύτητα του ίππου του και καλπάζων παρηκολούθει την αμαξοστοιχίαν μέχρι του σημείου του διαχωρισμού του δρόμου. Ο χωρικός αυτός μετέδωσε και εις εμέ την είδησιν, η οποία, όπως ανέφερα ανωτέρω, επεβεβαιούτο μετ’ ολίγον και δι’ επιστολής του Διαδόχου προς τον Βασιλέα. Ιδού, λοιπόν, ότι η είδησίς μου δεν ήτο πρόωρος. Ίσως να εφάνη πρόωρος διότι μετεβιβάσθη ταχύτατα χάρις εις το γεγονός ότι είχον επιτύχει να συνδεθώ με τας Αθήνας απ’ ευθείας εκ Γιδά».

Ο γράφων προσθέτει ότι υπηρετών εις την τηλεγραφικήν υπηρεσίαν υπό τον Λαουτάρην, κατώρθωσε χάρις εις την επινοητικότητά του και το θάρρος του να συνδεθή με τας Αθήνας μέσω Κατερίνης. «Όταν κατελήφθη η Βέρροια – γράφει – αι πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί εζήτουν να αποκατασταθή απ’ ευθείας τηλεγραφική επικοινωνία με τας Αθήνας. Ο προϊστάμενος της υπηρεσίας εδήλωσεν αδυναμίαν ελλείψει γραμμών. Και τότε με την άδειαν του Μεσσαλά επέβην ατμομηχανής, η οποία ετέθη εις την διάθεσίν μου, και κατήλθον μέχρι του χιλιομετρικού σημείου

40]300 πέραν του Γιδά και προ της στάσεως Λιανιβάρι [sic] (δηλ. Λιανοβέργι), όπου συνήντησα την από Θεσσαλονίκης εις Ελλάδα μέσω Κατερίνης τηλεγραφικήν γραμμήν και συνεδέθην μετ’ αυτής». Ο κ. Αγοραστός, συνεχίζων, αναφέρει ότι είνε Μακεδονομάχος, υπηρετήσας εις τον μακεδονικόν αγώνα και γνωστός εις τους κ.κ. Μαζαράκην Αινιάνα, Κακαβόν και Ξυδάκην.

Ο «τηλεγραφητής Γιδά» – προτιμώ το όνομά του τούτο – ζη σήμερον με μόνην την ανάμνησιν των υπηρεσιών του προς την πατρίδα. Συνταξιούχος των σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους, απεσύρθη της ζωής με το παράπονον ότι άλλοι οικειοποιήθησαν τον ηρωϊσμόν του και την χαρμόσυνον είδησιν περί καταλήψεως της Θεσσαλονίκης. Η ιστορία των αφανών ηρώων επανελήφθη και εις βάρος του. Σήμερον ημέραν συγκινητικών αναμνήσεων, ας λησμονήσωμεν τον κ. Αγοραστόν και ας ενθυμηθώμεν μόνον τον «τηλεγραφητών Γιδά», ο οποίος προ είκοσι τεσσάρων ετών ακριβώς μας μετέδωσε το ηλεκτρικόν ρεύμα του πλέον ιερού ενθουσιασμού».

Όλοι οι Αλεξανδρινοί οφείλουμε θερμές ευχαριστίες στον έγκριτο ιστορικό του Πλατέος, Τρύφωνα Τοπαλίδη, ο οποίος εντόπισε τα παραπάνω άρθρα στα 2 φύλλα της εφημερίδας Ελ.Β. και είχε την ευγενή καλοσύνη να μου παραχωρήσει αντίγραφά τους. Με αυτή τη συνεισφορά του καλύπτεται ένα κρίσιμο κενό στην τοπική μας ιστορία και ειδικά στην ιστορία του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αλεξάνδρειας.-

   Αλεξάνδρεια, 26.10.2025 / ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / mosio@otenet.gr

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Την Τετάρτη 17.10.1912:

Η αναγνώριση της ΙΙΙης Μεραρχίας έφθασε πρωΐ μέχρι τη Ρέσιανη (το σημερινό Βρυσάκι), από όπου ανέφερε: «Αριθ. 535 / Ρέσιανη 17-Χ-12, ώρα 8.35 πρωΐας. Εκ πληροφοριών (που προφανώς συνέλεξαν από χωρικούς) τα χωρία Σχοινά - Γιδάς είναι ελεύθερα (δηλαδή κενά) εχθρού. Περίπολοι ιππικού ανεφάνησαν υποχωρήσασαι. Παρεδόθησαν (από χωρικούς;) και εστάλησαν αιχμάλωτοι».

Η αναγνώριση της Ιης Μεραρχίας, το πρωΐ έφθασε στη σιδερένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι και ανέφερε: «Νησέλι 17-Χ-12, ώρα 8.35΄ πρωΐας. Γεν. Στρατηγείον. / Ευρίσκομαι επί της μεγάλης σιδηράς γέφυρας, την οποία χθές ο εχθρός επεχείρησε να καταστρέψη. Βλάβην υπέστη μικράν [...]. Εις το έμπροσθεν της γεφύρας χωρίον Γιδά εθεάθησαν περί τους δέκα ιππείς εχθρού. Ημέτερος Στρατός ουδαμού ανεφάνη».

Η αναγνώριση της ημιλαρχίας της ΙΙης Μεραρχίας ανέφερε στις 10:00 ότι κινήθηκε το ένα τμήμα της δια το ταχύ επί χειροκινήτης τρεζίνας προς την γέφυραν Νησέλι, το δε υπόλοιπον τμήμα επιζητούν την μετά του εχθρού επαφήν, επέτυχε ταύτην εις Καψόχωραν και Γιδά, δηλαδή δυτικά από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στις 11:15 η αναγνώριση της ημιλαρχίας της ΙΙης Μεραρχίας ανέφερε «... Έξωθεν Λουτρού περίπολοι εχθρικού ιππικού».

Την Πέμπτη 18.10.1912:

Στις 04:20 το πρωί, η τρίτη φάλαγγα της VIIης Μεραρχίας (8ο Τάγμα Ευζώνων και Σώμα - λόχος προσκόπων), με επικεφαλής τον Κ. Μαζαράκη, ξεκίνησαν από τη Μονή της Σφήνιτσας για τη γέφυρα Νησελίου. Μετά από δίωρη πορεία συναντήθηκαν με τους άλλους προσκόπους, που κρατούσαν τη γέφυρα στο Νησέλι και μαζί τους συνέχισαν την προέλαση με κατεύθυνση προς το Γιδά.

Χωρίς να συναντήσουν εχθρική αντίσταση εισήλθαν αυτοί ως ελευθερωτές στο Γιδά. Ήταν Πέμπτη, 18 Οκτωβρίου 1912, με το παλιό ημερολόγιο, ώρα 9 το πρωί.

Όλα αυτά επιβεβαιώνονται από το ακόλουθο τηλεγράφημα:

«Αριθ. 564 / Λιμπάνοβον (Αιγίνειον) 18-Χ-12 ώρα 9 π.μ. Γεν. Στρατηγείον. / Γέφυρα Νησέλι κατελήφθη παρά 8ου Ευζωνικού Τάγματος και Σώματος Μαζαράκη χθές τετάρτην μ.μ. εσπέρας κατά πληροφορίας Ευζωνικού Τούρκοι απεσύρθησαν πέρα Καρασμάκι (Λουδίας) αποπειραθέντες να ανατινάξωσι γέφυραν ής έν τμήμα εκ δοκών ξυλίνων κατέστρεψαν. Διετάχθη λόχος επισκευάση ταχέως γέφυραν. Μεραρχία προυχώρησε πέραν Αλιάκμονος προς κατάληψιν επικαίρου θέσεως.VII Μεραρχία Κλεομένης». Το τηλεγράφημα αυτό μας γνωρίζει τον επίλογο της προώθησης της 7ης Μεραρχίας μέχρι τον Γιδά, διότι η αναφερόμενη «επίκαιρος θέσις», της οποίας προανήγγειλε την κατάληψη, δεν είναι άλλη από το χωριό Γιδάς (που βρίσκεται δυόμισυ χιλιόμετρα βορείως της γέφυρας).

Το Γενικό Στρατηγείο μη γνωρίζοντας ακόμη αυτή την ενέργεια των προφυλακών της εβδόμης μεραρχίας στις 11 παρά τέταρτο διέταξε τα ακόλουθα: «Αριθ. 569 / Οδηγίαι για την VII Μεραρχίαν και το απόσπασμα Κωνσταντινοπούλου. / [...] Η VII Mεραρχία θα διαβή σήμερον τον Αλιάκμονα και καταλαμβάνουσα την περιοχήν Καψοχώρα - Γέφυρα Νησέλι [...]. Επίσης θ’ αναφέρη άν αι τηλεγραφικαί μηχαναί σταθμού Καψόχωρας - Γιδά παρέμειναν ώστε ν’ αποκατασταθεί τηλεγραφική συγκοινωνία μετά του σιδ.σταθμού Ναούσης [...] / Βέροια 18-Χ-12, ώρα 10.45 πρωΐας Κωνσταντίνος».

Συνεπώς, ο Γιδάς καταλήφθηκε και απελευθερώθηκε από την 7η Μεραρχία, στις 18.10.1912, όπως ακριβώς αναφέρει η στρατιωτική βιβλιογραφία και όπως επιβεβαιώνει το σχετικό υπ’ αρ. πρωτ. 205.37/25/593772/22-11-1988 έγγραφο του ΓΕΣ/ΔΙΣ/5ο Γραφείο, το οποίο επίσης αναφέρει ξεκάθαρα: «[...] η Αλεξάνδρεια (Γιδά) απελευθερώθηκε από την VII Μεραρχία στις 18 Οκτ. 1912 [...]».

Για την είσοδο του ελληνικού στρατού στον Γιδά, παλιός κάτοικος του χωριού μου αφηγήθηκε ότι: «Ο Στρατός ήρθε στο Γιδά από τον δρόμο του Νησελίου. Στην αρχή ήρθαν λίγες ομάδες τσολιάδες. Ήταν ένα τάγμα Μηχανικού υπό τον Ελευθέριο Μαυρογένη. Οι κάτοικοι του χωριού έκαναν σαν τρελοί από τη χαρά τους, βλέποντας τους Έλληνες στρατιώτες. Αμέσως άρχισαν να χτυπάνε την καμπάνα της εκκλησίας, όπου έγινε αυθόρμητη δοξολογία. Μετά τη δοξολογία συγκεντρώθηκαν όλοι στον χώρο της παλιάς αγοράς (μπροστά στον ανοικτό χώρο του ξενοδοχείου "Δωδώνη"), κατέβασαν την τουρκική ημισέληνο, που ήταν στημένη πάνω σε ξύλινο υπόστεγο και, ζητωκραυγάζοντας για την λευτεριά τους, ξέσκιζαν και ποδοπατούσαν τα φέσια, που ήταν υποχρεωμένοι να φοράνε μέχρι τότε. Στο τέλος, γλέντησαν όλοι μαζί, χορεύοντας πάνω στα ξεσκισμένα φέσια. Ο ιερέας Παπαντώνης οδήγησε τον Ελευθέριο Μαυρογένη στις αποθήκες του μπέη, για να πάρουν τα αποθηκευμένα δημητριακά. Εκεί βρήκαν κρυμμένους δύο Τούρκους αγροφύλακες, που δεν είχαν φύγει με τους άλλους. Ο ένας από αυτούς, ο Ζεκίρ, ζήτησε τότε φοβισμένος να γίνει Χριστιανός και ο Μαυρογένης, δίνοντάς του το δικό του όνομα, τον βάφτισε Λεφτέρη. Το σιτάρι, που πήραν από τις αποθήκες, το μοίρασαν στις οικογένειες του χωριού, ενώ άλλες ποσότητες τις άλεσαν αμέσως [προφανώς στον μύλο του Καρανίκα] κι έδωσαν το αλεύρι στις γυναίκες, με την εντολή να ζυμώσουν ψωμιά για τον στρατό. Ο Μαυρογένης το βράδυ έμεινε στο άδειο κονάκι του μπέη».-

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΕΝΑ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΙΔΑ

Ο ερευνητής της τοπικής ιστορίας Δημήτριος Θ. Μπέλος κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο για την ιστορία του Γιδά και όχι μόνο.

Η νέα του εργασία που αποτελεί το Β' τεύχος της τρίτομης σειράς <<ΣΠΟΥΔΗ ΠΑΡΑΛΘΟΝΤΟΣ>> έχει τίτλο <<Αρθρογραφία για την ιστορία του Γιδά την εποχή του Μεσοπολέμου >>.

Η εργασία αποτελείται από 19 σημειώματα- άρθρα σχετικά την ιστορία του Γιδά κατά το διάστημα του Μεσοπολέμου καθώς και από ένα φωτογραφικό παράρτημα των 25 σελίδων.

Οι 372 σελίδες του βιβλίου πλαισιώνονται από 140 παλιές φωτογραφίες εκ των οποίων οι 52 έχουν επιχρωματιστεί. Επίσης περιέχει 40 έγγραφα ή τμήματα αυτών, περί τα 95 αποκόμματα παλαιών εφημερίδων, 6 χάρτες και 4 σχεδιαγράμματα.

Η τιμή του βιβλίου και παρ' ότι περιέχονται σε αυτό αρκετές έγχρωμες σελίδες είναι 15 ευρώ.

Το Κονάκι του Γιδά (-Αλεξάνδρειας) αποτελεί υποψήφιο μνημείο για το 7 MOST ENDANGERED PROGRAMME 2023 της Europa Nostra. Η υποψηφιότητα του κονακιού κατατέθηκε μετά από πρόταση του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (ΣΑΚ) της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος & Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και με την ενθάρρυνση των ιδιοκτητριών.

Την πρωτοβουλία στήριξαν με επιστολές τους ο Δήμος Αλεξάνδρειας, η Εστία Ρουμλουκιωτών, όπως και το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη Μελίκη-Κέντρου Έρευνας Μάσκας από κοινού με τον Σύλλογο Φίλων του Εθνογραφικού Κέντρου. Η προετοιμασία και κατάθεση του φακέλου έγινε σε συνεργασία της Λέσχης Κινηματογράφου & Πολιτισμού Αλεξάνδρειας «Κινηματόδρασις» με τον Γ. Μερτζανίδη και το ΣΑΚ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ, με την υποστήριξη του αρχιτέκτονα τοπίου Σ. Μίχου και του Ι. Μοσχόπουλου.

Το πρόγραμμα 7 MOST ENDANGERED διοργανώνεται σε συνεργασία με το Ίδρυμα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB) και με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος του προγράμματος είναι να αναδειχθούν ευρωπαϊκά μνημεία σε κίνδυνο, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα χορηγίας από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Στο παρελθόν έχουν ενταχθεί στη λίστα ιστορικές γειτονιές της Καστοριάς (2014), ο Κάμπος της Χίου (2016), αλλά και πέντε νησιά των Κυκλάδων με κοινή υποψηφιότητα (2021). 14 επιλέγμενα μνημεία θα ανακοινωθούν τον Ιανουάριο του 2023, ενώ η τελική λίστα με τα 7 μνημεία θα ανακοινωθεί τον Απρίλιο του 2023.

Την προσεχή Κυριακή στις 13/11/2022, στις 11:00 στο Συνεδριακό και Εκθεσιακό Κέντρο του Δήμου Αλεξάνδρειας πραγματοποιείται ημερίδα-συζήτηση με τίτλο «Κονάκι, ιστορία & προοπτικές». Εκεί θα δοθεί η δυνατότητα για ενημέρωση σχετικά με την υποψηφιότητά του κονακιού. Κυρίως όμως θα αναδειχθεί η σημασία της διατήρησης του ιστορικού κτιρίου, δυνητικού πυρήνα ανάπτυξης του χώρου της πόλης.

Το οθωμανικό κτηματολόγιο του Γιδά φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας. Περιέχει εγγραφές από το 1875 έως το 1913 και εμπεριέχεται στο τεφτέρι Γ/10 Γιοκλαμά. Μεταφράστηκε στις 16-03-1994 από το μεταφραστικό γραφείο του Γαβριήλ Τσαλιγόπουλου με δαπάνη του Π.Π.Κ. του Δήμου Αλεξάνδρειας και τα πρώτα στοιχεία του δημοσιεύθηκαν από τον Δ. Μπέλλο, στην έκδοση του Δήμου Αλεξάνδρειας, Αλεξάνδρεια, Σιδηρόδρομος και πόλη 1894-1994, Αλεξάνδρεια 1994, σ. 36-43, 79-85. Φωτοαντίγραφα 23 σελίδων (μεγέθους Α3) της μετάφρασής του είχε την καλοσύνη να μου δώσει, πολλά χρόνια αργότερα, η υπεύθυνη της δημοτικής βιβλιοθήκης Αλεξάνδρειας, Βέτα Ποράβου. 
Από τις εγγραφές στο κτηματολόγιο του Γκινταχώρ μπορούμε να αξιοποιήσουμε αρκετές πληροφορίες και προσωπογραφικά στοιχεία για τον Γιδά στα τέλη του 19ου αι. και να συνθέσουμε έναν πρώτο κατάλογο των κατοίκων του. Τα ονόματα που περιέχονται (κατά αλφαβητική σειρά των επιθέτων) είναι τα εξής: 
Ντόνα Αντρούλα, Πάνο Αντρούλα, Γκιώργκη Άσκα, Θανάς Άσκα, Ρέστε (Χρήστο) Άσκα, Βαρσάμ, Παναγιώτ (Σάση) Γκιώργκη, Γιάννο Δήμο (Γιανννόπουλος;) Δήμο Γιαννόπουλο, Μανώλ Γιάνη, Απόστολ Γιουζντέκ, Τόμο (Θωμά) Γιουζντέκ, Μέτρε Γκουάν (Γκαβάν;), Γκιώργκη Γκουράντζα, Γκουντάντζα, Ζήση Κατερίνα, Μίχο Καζά (και) Κάζα, Τάσο Καραμέτρε, Παναγιώτ Κασάκα, Απόστολ Κατράντζα, Κιορφελή (Κορφιώτη) Κότα (Κώστα), Κιορφελή Μέτρε (Μήτρη), Θανάς Κίρτζαλι, Μέτρε Κιρτζαλλή, Ληγόρ (Γρηγόρη) Κούκα (ή) Κόκα (Κούγκα), Ζήση Κόνγκα, Τόμο (και) Τομά Κόνγγα, Μπόϊζε Κόνγκα, Ντόνα Κόνγκα (Κούγκα), Πέτρε Κόνγκα, Πολίζα Κόνγκα, Ρέστε (Χρήστο) Κόνγκα, Γκιώργκη Κόκολ (Κουκουλούδης), Mέτρε Κόκολ, Κώστα Κόκολ (και) Κούκουλ, Αργύρη Κουντουρατζή, Ακριβέ (Ακρίβος) Κυριαζόπουλο, Μέτρε Κυριαζόπουλο, Βασίλ Κυρόπολο (και) Κυρόπουλο, Ζήση Κυρόπουλο, Κωσταντίν Κυρόπουλο, Ρέστε Κυρόπουλο, Ζήση Κωνσταντίν, Ντόνα Κωνσταντίν, Ντόνα Κώστα (και) Ντόνα Κωστή, κώπτη Θανάς, κώπτη Βαγγέλ, κώπτης Βάντα, κώπτης Βάρα, κώπτης Μιχάλ, κώπτης Φώτη, Θανάς Λάφζαν, Ντόνα Λαφζάν, Μέτρε Λάφζαν, Παναγιώτ Λαφζάν, Τόμο Λαφζάν, Τούσα Λαφζάν, Θανάς Λάκο (και) Λιάκο, Ντόνα Λίλα, Κωνσταντίν Μαζόπουλο (Ματόπουλο), Νάσο Μακόπουλο, Δημήτρη Μακόπουλο, Αποστόλ Μάλκο, Ντόνα Μανωλόπουλο, Αστέριο Μαυρόπουλο, Κωνσταντίν Μαυρόπουλο, Απόστολ Μίλκο, Γιάνο Μπίχο (Μίχο), Κωνσταντίν Μαυρόπουλο, Θανάς Μοσκόπουλο, Γκιώργκη Μοσκόπουλο, Ντίνα Μοσκόπουλο, Παναγιώτ Μοσχόπουλο, Μπάτζο, Τόμο Μπαλικτζή, Μέτρε Μπαλμπουζάν, Κωνσνταντίν Μπαλμπουζάν, Μανώλ Μπαλμπουζάν, Γιάνο Μπαλτζή, Πάνο (ή) Γιάννο Μπαλτζή, Θανάς Μπαρμπαγιαννόπουλο, Θανάς μπαρμπα(νόπουλο), Μανώλ μπάρμπα Γιάννη, Θανάση Μπατσόπουλο, Θωμά Μπεκιάρ, Αποστόλ Μπογιατζή, Κώστα Μπογιατζή, Γκιώργκη Μπουλγκάρ, Θόδωρ Μπουλγκάρ, Θανάς Νασόπουλο, Παναγιώτ Νασούκα, Αποστόλ Νερντέμα, Απόστολ Νερουλά, Θωμά Νικόλα, Αζούν Ντεληγιάλα, Νάσο Δεληγιάλα, Αρζέν Δεληγιάλα, Ντόνα Δεληγιάλα (και) Ντεληγιάλα, Ντόνα Ντεληπάλα, Τάσο Ντεληπάλα, Γκιώργκη Ντέσγιο, Γκιώργκη Ντέσγιο (και) Ντέσπο, Ντόμπα (Δούμπη;) Μέτρε, Ντούγια Μέτρε, Μέτρε Ντούμπα (και) Ντόμπα, Κωνσταντίν Ντόλνα (και) Ντούλνα), Κωνσταντίν Ντούλα, Γιάννη Κονομόπουλο, Γιάννο (και) Πάνο Κονομόπουλο, Λιγκόρ (και Λιγόρ) Κονομόπουλο, Κώστα Κονομόπουλο, Τσόλα Κονομόπουλο, Τσούλα (Σιούλας;) Κονομόπουλο, Βαγγέλ Πάρης (και) Παρίς (Παρίσης), Κρυστάλ Παπαδόπουλο, Ζήση Παπαθανάς, Μέτρε Παπαθανάς, Θωμά Παπαθανάς, Τόμο Παπαθανάς, Τούσα Παπαθανάση, Παπαμανώλ (και) παπά Μανώλ, Κρυστάλ Παπαντερόπουλο, Θανάς Ρέσανλη, Μέτρε Ρέσανλη, Γκιώργκη Ρούτζου, Ντίνα Ρούτσου (ή Ρούτζου), Παναγιώτ Ρούτσου (ή) Ρότσο (ή) Ρούτζου, Παναγιώτ Σάγις (ή) Σέγις, Γκιώργκη Σαμαρά, Νικόλα Σαμπουντζή (Σαπουνάς), Ντόνα Σούρα, Σταμάτ, παπά Φίλιππα, Θανάς Ισταύρη (Σταυρόπουλος), Θανάς Στούρη (ή) Αστούρη, Θανάς Αστόρη (και) Στόρη, Κριστάλ Τερζή, Αργύρ Τζάνα, Κωνσταντίν Τζίγιο, Θανάς Τζίκα, Τόδωρ Τζίκα, Λάμπο Τζούνα, Νικόλα Τσούζα, Κωνσνταντίν Τσουν, Τώμα Τσούνα, Τούση Κατερίνα, Πέτρε Τριαντάφυλλου, Μέτρε Τριαντάφυλ, Τρανταφύλ, Αργύρ Τσάγια, Γκιώργκη Τσάγια, Τόμο Τσαμούρα, Τόμο Τσομάρα, Θωμά Τσομάρα, Αρζέν Τσεσμετζή, Κωνσνταντίν Τσιούμη, Νικόλα Τσούτρα, Μέτρε Φουρτουνά.-

[Απόσπασμα από το προς έκδοση επόμενο βιβλίο μου με τίτλο «ΤΟ ΡΟΥΜΛΟΥΚΙ
(ΚΑΜΠΑΝΙΑ) ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ (1830-1900)»]

Αλεξάνδρεια, 04.03.2019 / Γιάννης Δ. Μοσχόπουλος / Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.