Ο ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΤΗΣ ΤΟΥ ΓΙΔΑ (26.10.1912)
Το πρωΐ της 25ης Οκτωβρίου 1912 το Γενικό Στρατηγείο είχε εγκατασταθεί στην έπαυλη του τσιφλικιού Τοψίν (Γέφυρα). Τέσσερις Μεραρχίες διήλθαν τον Αξιό και άρχισε η περίσφιξη της Θεσσαλονίκης από τις Ελληνικές μονάδες, η δε VΙΙ Μεραρχία έφτασε στη Σίνδο.
Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ με τους επιτελείς του αφίχθηκε στο Γιδά στις 24/10 και οριστικά στις 25/10. Εγκαταστάθηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό, όπου υπήρχε τηλεγραφείο, που ήταν ήδη συνδεδεμένο με την Αθήνα και τις ημέρες εκείνες ήταν ο ακραίος ελληνικός τηλεγραφικός σταθμός. Το τηλεγραφείο του Γιδά και ο για πολύ καιρό άγνωστος τηλεγραφητής του, έγραψαν τότε μία συγκλονιστική σελίδα ιστορίας πανελλήνιας εμβέλειας, διότι από εδώ μεταδόθηκε η είδηση της κατάληψης της Θεσσαλονίκης.
Το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου ο Χασάν Ταξίν Πασάς αποδέχθηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης και ξεκίνησε η συνάντηση των αντιπροσωπειών για τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλλου.
Ο Κωνσταντίνος έστειλε σημείωμα: «Α.Μ. Βασιλέα, εις Γιδά και Πρωθυπουργόν, Αθήνας … περί την 4:30 ώραν εσπέρας, … ο Αρχηγός των Τουρκικών Στρατευμάτων Ταξίν Πασάς, … δέχεται τους περί καταθέσεως των όπλων του Στρατού του και παραδόσεως της Θεσσαλονίκης όρους μου. …». Όμως επειδή οι αναφορές του Γενικού Στρατηγείου μεταφέρονταν με έφιππο αγγελιαφόρο από τη Σίνδο μέχρι το τηλεγραφείο του Γιδά, άργησε η επίσημη μετάδοση αυτών στην Αθήνα, η δε Κυβέρνηση εύλογα ανησυχούσε.
Όμως ο σιδηροδρομικός υπάλληλος του τηλεγραφείου του Γιδά, ακούγοντας τα ευχάριστα νέα ανέλαβε την πρωτοβουλία και παρά τα προβλήματα των γραμμών κατάφερε κι έστειλε αυτός το χαρμόσυνο μήνυμα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης στην Αθήνα. Η πρώτη είδηση αναγγέλθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών και διέτρεξε την Αθήνα ως αστραπή. Λίγα λεπτά αργότερα άρχισαν οι κωδωνοκρουσίες της Μητρόπολης και παρά τη βροχή πλήθος κόσμου ξεχύθηκε στους δρόμους. Ο μεγάλος συνωστισμός του κόσμου πήρε διαστάσεις πανζουρλισμού, ενώ η μία μετά την άλλη οι εκκλησίες κτυπούσαν τις καμπάνες τους.
Όμως τo υπουργείο των Στρατιωτικών θεώρησε ότι η είδηση αυτή έχει ιδιωτική προέλευση κι επομένως δεν έπρεπε να χαρακτηρισθεί επίσημη. Ο Βενιζέλος διέκοψε τους εορτασμούς λέγοντάς: «Δεν δύναμαι να δεχθώ, κύριοι, συγχαρητήρια, εφόσον λείπει η επίσημος αναγγελία του γεγονότος. Είνε αληθές ότι ο τηλεγραφητής του Γιδά ετηλεγράφησεν ότι κατόπιν σημειώματος του Διαδόχου κατελήφθη η Θεσσαλονίκη […] Να αναμένετε όταν θα αναγγελθή δι’ 101 κανονιοβολισμών». Έτσι το πλήθος, άρχισε να διαλύεται και την χαρά διαδέχθηκε η απογοήτευση.
Το Υπουργείο ζητούσε επανειλημμένα ειδήσεις από τους επιτελείς του βασιλιά στον Γιδά, αλλά λόγω θεομηνίας δεν λειτουργούσαν οι γραμμές του τηλεγραφείου.
Το Σάββατο 27.10.1912 μετά το μεσονύκτιο υπογράφηκε το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους στον Ελληνικό Στρατό, αλλά η Αθήνα το αγνοούσε. Στις 01:00 περίπου τη νύχτα ο πρωθυπουργός κάλεσε τηλεγραφικά τον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά, στρατηγό Πάλλη, στον Γιδά και τον ρώτησε «τί γνωρίζει περί της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης, διότι το απόγευμα ο υπάλληλος του τηλεγραφείου Γιδά ανεκοίνωσε δια του τηλεγραφείου Λαρίσης εις το Υπουργείον την είδησιν». Σ’ αυτή την ερώτηση ο Πάλλης απάντησε: «Αληθώς η Α.Μ. ο Βασιλεύς έλαβε σημείωμα εκ μέρους του Διαδόχου […ότι] ο φρούραρχος Θεσσαλονίκης […] επρότεινεν Αυτώ την παράδοσιν της πόλεως. […] Τείνομεν να συμπεράνομεν, ότι η πόλις θα παρεδόθη. Ουδεμίαν όμως είδησιν ελάβομεν εκ μέρους του Διαδόχου».
Μέχρι τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 27.10.1912 ουδεμία ακόμη επίσημη πληροφορία είχε ληφθεί στην Αθήνα. Για το λόγο αυτό και επιπλέον λόγω της γνωστής αγωνίας περί καθόδου μέρους του βουλγαρικού στρατού προς τη Θεσσαλονίκη, αναγκάσθηκε το Υπουργείο των Στρατιωτικών ν’ αποστείλει έντονη κι αυστηρή διαταγή. «Αριθ. 768 / Αρχηγόν Στρατού / Αρ. 80200. Παραγγέλεσθε ν’ αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν άνευ τινός αναβολής. […] / Αθήναι 27-Χ-12 ώρα 2.30΄ π.μ. Πρωθυπουργός Βενιζέλος».
Ο Γεώργιος, αμέσως έσπευσε να διαβιβάσει στο Υπουργείο Στρατιωτικών τις μόλις τη στιγμή εκείνη μεταδοθείσες πληροφορίες από το Γενικό Στρατηγείο. «Αριθ. 770 / Γιδά 27-Χ-1912. Ώρα 2.30΄ π.μ. Βενιζέλον Πρωθυπουργόν Αθήνας / Λαμβάνω την τιμήν να διαβιβάσω υμίν την κατωτέρω είδησιν […] Χθές την εσπέραν υπεγράφη εν Θεσσαλονίκη σύμβασις παραδόσεως του Τουρκικού Στρατού της πόλεως».
Δυστυχώς όμως η θύελλα είχε καταστρέψει τις τηλεγραφικές γραμμές και η συνεννόηση με το τηλεγραφείο του Γιδά ήταν δύσκολη έως αδύνατη. Αυτή η επίσημη είδηση έφτασε στην Αθήνα περί την 01:15 μεσημέρι. Μετά τη λήψη του δεύτερου τηλεγραφήματος το Υπουργείο Στρατιωτικών δημοσίευσε το ακόλουθο ανακοινωθέν: «Καθ’ ά τηλεγραφεί το τηλεγραφείο Γιδά προς το τηλεγραφείον του Υπουργείου η Α.Μ. ο Βασιλεύς ευρισκόμενος εν Γιδά έλαβε την μεσημβρίαν της […] 26/10/1912 σημείωμα […] του Διαδόχου, δι’ ού ηγγέλθη τη Α. Μεγαλειότητι η κατάληψις της Θεσσαλονίκης παρά του Ελληνικού Στρατού».
Έτσι η αρχική είδηση του τηλεγραφητή του Γιδά επιβεβαιώθηκε επίσημα και το πρωί της Δευτέρας 29.10.1912 ο βασιλιάς Γεώργιος επιβιβάσθηκε σε αμαξοστοιχία, που τον μετέφερε από τον ελεύθερο Γιδά στην ελεύθερη Θεσσαλονίκη. [Απόσπασμα από την ομιλία μου στη δοξολογία της 18.10.2025]
Έκτοτε ο «τηλεγραφητής του Γιδά» παρέμενε άγνωστος και πολύς κόσμος αναρωτιόταν για την ταυτότητά του. O Ν. Ζαρίφης (εκπαιδευτικός και) δημοσιογράφος στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ των Αθηνών, έγραψε στις 27.10.1935 (σελ.1) «Προς το μεσημέρι κάποια φήμη αόριστη στην αρχή, πιο συγκεκριμένη αργότερα, άρχισε να κάμνη τον γύρο της πόλεως. […] Οι Αθηναίοι, χάρις στην φτερωτή φήμη είχαν μάθει το μεγάλο γεγονός και οι δρόμοι ευρέθησαν πλημμυρισμένοι από κύματα λαού, που αν δεν ήξευρε κανείς ότι πανηγύριζε την απελευθέρωσι της Θεσσαλονίκης, θα τον έπαιρνε για τρελλό. […] Χαλασμός κόσμου […] κατά το απόγευμα. Οι βραχνές από εξάντληση φωνές των εφημεριδοπωλών, πνίγονταν μέσα στις ζητωκραυγές και τον αλαλαγμό του δρόμου. Και όλων τα στόματα πιπίλιζαν, σαν την γλυκύτερη καραμέλα, τον … τηλεγραφητήν Γιδά. Αυτός ήταν που μετέδωσε την πρώτη είδησι για την υποταγή των Τούρκων και την παράδοσι της Θεσσαλονίκης. Ο τηλεγραφητής Γιδά ! Ποιος ήταν ; Πως τον έλεγαν ; Δεν μαθεύτηκε ποτέ. Έμεινε κι αυτός με το μυστήριο της ανωνυμίας στην ιστορία της Θεσσαλονίκης. Και έγινεν έπειτα θρύλος, γιατί η είδησις, που μετέδωσε τον ηλεκτρισμό της νίκης σ’ όλην την Ελλάδα, αποδείχθηκε ότι ήταν πρόωρη. Ο βασιλεύς Γεώργιος, που ηρωτήθη αμέσως από την κυβέρνησι τηλεγραφικώς, απήντησεν, ότι δεν είχε είδησι για την παράδοσι της Θεσσαλονίκης. Και όμως ο τηλεγραφητής Γιδά έστελνε και τον βασιλέα με το πρώτο τραίνο στην Θεσσαλονίκη …».
Ώ του θαύματος, μετά αυτό το άρθρο ο έως τότε άγνωστος τηλεγραφητής έστειλε επιστολή στον παραπάνω αρθρογράφο και του αποκάλυψε την ταυτότητά του. Ένα χρόνο μετά ο Ν. Ζαρίφης έγραψε στις 27 Οκτωβρίου 1936 (σελ.1) στην ίδια εφημερίδα, νέο άρθρο με υπέρτιτλο Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, τίτλο «ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΤΗΣ ΓΙΔΑ» και υπότιτλο ΤΟ ΧΑΡΜΟΣΥΝΟΝ ΑΓΓΕΛΜΑ τα εξής: «Γράφων πέρυσιν αναμνήσεις από την απελευθέρωσιν της Θεσσαλονίκης, είχα σταματήσει και εις τον περίφημον «τηλεγραφητήν Γιδά», ο οποίος είχε χαροποιήσει τον ελληνικόν λαόν ώρας τινάς ενωρίτερον με το άγγελμα της αλώσεως της «ωραίας νύμφης του Θερμαϊκού». Το πρόσωπον που με το χειριστήριον του Μορς εις την χείρα είχε διοχετεύσει από τον Γιδά εις όλον τον ελληνισμόν τα ηλεκτρικά ρεύματα του αλλόφρονος ενθουσιασμού και έδωσε το σύνθημα του πανηγυρισμού του μεγάλου γεγονότος, είχε μείνει εις την Ιστορίαν άγνωστον, σκεπασμένον με την ανωνυμία του «τηλεγραφητού Γιδά». Όσοι έζησαν τας ωραίας εκείνας στιγμάς, αναμφιβόλως θα τον ενθυμούνται ακόμη.
Το περυσινόν μου σημείωμα συνετέλεσεν εν τούτοις να αποκαλυφθή μετά είκοσι τρία ολόκληρα έτη ο «τηλεγραφητής Γιδά», ο άγνωστος ήρως των προώρων ενθουσιασμών της μεσημβρίας της 26ης Οκτωβρίου 1912. Ένα γράμμα του ιδίου από την Θεσσαλονίκην με επληροφόρει την επομένην ότι ο «τηλεγραφητής Γιδά» δεν υπήρξε φανταστικόν πρόσωπον και ότι ζη ακόμη με τας αναμνήσεις του, άγνωστον σήμερον, όπως και τότε. Ονομάζεται Παντελής Αγοραστός και είνε σήμερον συνταξιούχος των Σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους, κάτοικος Θεσσαλονίκης, οδός Τάσκου Παπαγεωργίου 7. Εις την επιστολήν του ο κ. Αγοραστός δεν ηρκείτο μόνον να παρουσιασθή και να αποκαλύψη το μυστήριον του «τηλεγραφητού Γιδά», αλλά και διεξεδίκει την τιμήν της ενημερότητος του μηνύματός του».
«Ζητείτε να μάθετε, έγραφε, ποιος ο «τηλεγραφητής Γιδά», ο μεταδώσας την πρώτην είδησιν δια την υποταγήν των Τούρκων, την οποίαν εθεωρείτε πρόωρον. Τηλεγραφητής Γιδά ήμουν εγώ και η είδησίς μου ήτο ακριβής. Ο μεταδώσας αυτήν εις τον Βασιλέα Γεώργιον εις Γιδά επί τοσούτον ηλέκτρισε την ανυπομονησίαν του, ώστε ο αείμνηστος εζήτησεν αμέσως να τεθή εις κίνησιν η υπ’ ατμόν αναμένουσα πάντοτε ατμομηχανή δια να προχωρήση μέχρι της γεφύρας του Αξιού. Η αμαξοστοιχία εξεκίνησε και ο Βασιλεύς μετά της ακολουθίας του έλαβε θέσιν εις το πρώτον βαγόνιον, και η φρουρά αυτού εις το δεύτερον. Η ανατιναχθείσα υπό των Τούρκων γέφυρα του Αξιού είχεν επισκευασθή και στρωθή εν τω μεταξύ δια ξύλων προς διάβασιν του Ιππικού και του πυροβολικού. Όταν ο Βασιλεύς έφθασεν εις την γέφυραν εθεάθη ιππεύς καλπάζων. Ο ιππεύς, αντιληφθείς τον Βασιλέα, αφίππευσε και σύρων τον ίππον του δια της χειρός, επλησίασε και ενεχείρισεν εις τον Γεώργιον ένα φάκελλον. Ο αείμνηστος Βασιλεύς εσκίρτησεν εξ ενθουσιασμού μόλις ανέγνωσε την επιστολήν και έσπευσε να αναγγείλη την μεγάλην είδησιν εις τον υπασπιστήν του. Η Θεσσαλονίκη είχε παραδοθή με 32 χιλιάδες στρατού. Την πρώτην είδησιν μετέδωσεν εις Γιδά ένας έφιππος χωρικός, ο οποίος εξερχόμενος δια να επανέλθη εις το χωρίον του, αντελήφθη εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν της πόλεως τας προετοιμασίας της αμαξοστοιχίας, η οποία επρόκειτο να μεταφέρη εις Τόψιν την επιτροπήν των Τούρκων δια την παράδοσιν της Θεσσαλονίκης. Ο χωρικός τόσον ενθουσιάσθη από ό,τι αντελήφθη, ώστε, όταν μετ’ ολίγον τον επρόφθασεν η αμαξοστοιχία, ανέπτυξεν όλην την ταχύτητα του ίππου του και καλπάζων παρηκολούθει την αμαξοστοιχίαν μέχρι του σημείου του διαχωρισμού του δρόμου. Ο χωρικός αυτός μετέδωσε και εις εμέ την είδησιν, η οποία, όπως ανέφερα ανωτέρω, επεβεβαιούτο μετ’ ολίγον και δι’ επιστολής του Διαδόχου προς τον Βασιλέα. Ιδού, λοιπόν, ότι η είδησίς μου δεν ήτο πρόωρος. Ίσως να εφάνη πρόωρος διότι μετεβιβάσθη ταχύτατα χάρις εις το γεγονός ότι είχον επιτύχει να συνδεθώ με τας Αθήνας απ’ ευθείας εκ Γιδά».
Ο γράφων προσθέτει ότι υπηρετών εις την τηλεγραφικήν υπηρεσίαν υπό τον Λαουτάρην, κατώρθωσε χάρις εις την επινοητικότητά του και το θάρρος του να συνδεθή με τας Αθήνας μέσω Κατερίνης. «Όταν κατελήφθη η Βέρροια – γράφει – αι πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί εζήτουν να αποκατασταθή απ’ ευθείας τηλεγραφική επικοινωνία με τας Αθήνας. Ο προϊστάμενος της υπηρεσίας εδήλωσεν αδυναμίαν ελλείψει γραμμών. Και τότε με την άδειαν του Μεσσαλά επέβην ατμομηχανής, η οποία ετέθη εις την διάθεσίν μου, και κατήλθον μέχρι του χιλιομετρικού σημείου
40]300 πέραν του Γιδά και προ της στάσεως Λιανιβάρι [sic] (δηλ. Λιανοβέργι), όπου συνήντησα την από Θεσσαλονίκης εις Ελλάδα μέσω Κατερίνης τηλεγραφικήν γραμμήν και συνεδέθην μετ’ αυτής». Ο κ. Αγοραστός, συνεχίζων, αναφέρει ότι είνε Μακεδονομάχος, υπηρετήσας εις τον μακεδονικόν αγώνα και γνωστός εις τους κ.κ. Μαζαράκην Αινιάνα, Κακαβόν και Ξυδάκην.
Ο «τηλεγραφητής Γιδά» – προτιμώ το όνομά του τούτο – ζη σήμερον με μόνην την ανάμνησιν των υπηρεσιών του προς την πατρίδα. Συνταξιούχος των σιδηροδρόμων του Ελληνικού Κράτους, απεσύρθη της ζωής με το παράπονον ότι άλλοι οικειοποιήθησαν τον ηρωϊσμόν του και την χαρμόσυνον είδησιν περί καταλήψεως της Θεσσαλονίκης. Η ιστορία των αφανών ηρώων επανελήφθη και εις βάρος του. Σήμερον ημέραν συγκινητικών αναμνήσεων, ας λησμονήσωμεν τον κ. Αγοραστόν και ας ενθυμηθώμεν μόνον τον «τηλεγραφητών Γιδά», ο οποίος προ είκοσι τεσσάρων ετών ακριβώς μας μετέδωσε το ηλεκτρικόν ρεύμα του πλέον ιερού ενθουσιασμού».
Όλοι οι Αλεξανδρινοί οφείλουμε θερμές ευχαριστίες στον έγκριτο ιστορικό του Πλατέος, Τρύφωνα Τοπαλίδη, ο οποίος εντόπισε τα παραπάνω άρθρα στα 2 φύλλα της εφημερίδας Ελ.Β. και είχε την ευγενή καλοσύνη να μου παραχωρήσει αντίγραφά τους. Με αυτή τη συνεισφορά του καλύπτεται ένα κρίσιμο κενό στην τοπική μας ιστορία και ειδικά στην ιστορία του Σιδηροδρομικού Σταθμού Αλεξάνδρειας.-
Αλεξάνδρεια, 26.10.2025 / ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / mosio@otenet.gr
